Στέλιος Γιαννίκης

 

Κώστας Γιαννόπουλος - Τζαζ Οδηγός Δίσκων 

Η δεκαετία του ΄40 χαρακτηρίζεται σαν δεκαετία του μπίμποπ. Για να κατανοήσουμε το μπίμποπ σαν στυλ της τζαζ πρέπει πρώτα να υποθέσουμε την αρχική του λειτουργία περισσότερο σαν επαναστατική έκφραση, και μετά να δούμε ποια στοιχεία διαμορφώνουν τον στυλιστικό του χαρακτήρα. Πράγματι, το μπίμποπ σαν κίνημα έρχεται να επιβεβαιώσει, στις αρχές της δεκαετίας του ΄40, την αρχή πως όταν οι τρέχουσες αξίες προσβάλλονται από νέες ιδέες η κοινωνία πορεύεται προς την αλλαγή, πράγμα που σημαίνει πως η τέχνη σαν, συμβολική ολοκλήρωση συνηθειών, πεποιθήσεων και αξιών, υιοθετεί νέους εκφραστικούς τρόπους που ακριβώς ερμηνεύουν την κοινωνία καθώς αυτή αλλάζει. Είναι αλήθεια πως η τζαζ είχε διαμορφώσει στη δεκαετία που είχε προηγηθεί έναν χαρακτήρα που βασιζόταν σε μια ειδική σχέση της μουσικής με το ακροατήριο της. Η τζαζ παιζόταν για να καλύπτει τις ψυχολογικές ανάγκες της μεσοαστικής Αμερικάνικης κοινωνίας, δηλαδή ελαφρά (ποπ) μουσική των καιρών. Το μπίμποπ εισάγεται σαν ανατροπή της σχέσης μεταξύ τζαζ και χορού, και η ανατροπή αυτή δεν είναι παρά η μετατόπιση της ενέργειας της τζαζ από το επίπεδο λειτουργίας των ψυχαγωγικών αναγκών του ακροατηρίου στο επίπεδο της δημιουργικής τέχνης του μουσικού/αυτοσχεδιαστή. Ο μουσικός της τζαζ βρίσκεται έτσι για πρώτη φορά σε θέση να εκφράσει τις ιδέες του έξω από τους καταναγκασμούς που επέβαλαν οι χορευτικοί ρυθμοί. Αν λοιπόν προηγουμένως ένα  απλοποιημένο μπητ βοηθούσε στο να παράγονται σύνθετοι χοροί, τώρα η λειτουργία της τζαζ αναγνωρίζει στη μουσική καθαυτή τον πρωταρχικό ρόλο. Η βασική κατά συνέπεια ανατροπή αντιστοιχεί με τη μεταλλαγή της τζαζ από μουσικής «χορού» σε μουσική «ακρόασης», έστω και αν η χορευτική λειτουργία δεν έλειψε εντελώς από το μπίμποπ.

 

Πόσο θα μπορούσε αυτό να είναι μια επαναστατική θέση; Σε μια εποχή που η βιομηχανία θεάματος καλύπτεται από την παραγωγή δίσκων που αφορούν κυρίως χορευτικά κομμάτια, αυτή η στάση σημαίνει ότι υπάρχει μια απόφαση για αλλαγή πρωταρχικά στον κοινωνικό ρόλο του μαύρου μουσικού, που είναι υποχρεωμένος, ψάχνοντας για μια κοινωνική διέξοδο, να εκφράζεται με σχήματα που η αστική ιδεολογία και αισθητική δεν τα αποδέχονται. Δηλαδή, ακριβώς επειδή η κοινωνία αλλάζει, ο νέος μαύρος μουσικός εισάγοντας μια αισθητική πρόταση που έρχεται σε ακραία αντίθεση με τα καθιερωμένα θέτει σε αμφισβήτηση τα σχήματα που διαιωνίζουν έναν ρόλο παθητικό για τον νέο μουσικό, που αντιλαμβάνεται πια ότι ήρθε η ώρα να πάψει η μουσική, η τζαζ, να οργανώνεται με βάση τα προγράμματα των μεγάλων φωνογραφικών εταιριών και των αιθουσών χορού που αυτές ελέγχουν. Αυτή είναι μια επαναστατική θέση ενάντια στις αξίες της μεσοαστικής Αμερικάνικης κοινωνίας, και τις αξίες αυτές εξυπηρετεί η μεγάλη χορευτική ορχήστρα στις αρχές της δεκαετίας του ΄40.

Κώστας Γιαννόπουλος

Τζαζ Οδηγός Δίσκων 1983, Εκδ. Απόπειρα